SŁOWNIK POJĘĆ I TERMINÓW

AGLUTYNACJA

Zjawisko skupiania się i zlepiania rozproszonych w płynie komórek lub organizmów. U niektórych gatunków Rhizopogon obecne w tramie niewielkie komórki zbijają się w duże nieregularne, amorficzne ciała pod wpływem odczynnika Melzera.

Jamkowate zagłębienie na powierzchni zarodników wielu podziemnych Tuberaceae, utworzone przez pokrywające powierzchnię zarodnika regularne, siatkowate perysporium.

Szczytowy wyrostek w zarodnikach wielu podziemnych Basidiomycota. Przybiera formą brodawki o różnorakich kształtach, od płaskich i obłych, po wydłużone i zaostrzone. Apex jest najczęściej gładki, pozbawiony ornamentacji oraz fałd perysporium - ale czasem drobnobrodawkowany lub chropowaty. Jest ważną cechą oznaczeniową.

Hilar appendix. Charakterystyczny wyrostek w podstawie zarodników wielu Basidiomycota, łączący zarodnik z podstawką za pośrednictwem sterygmy. Ma postać krótkiego cylindra o różnorakich kształtach. Na obrazie z mikroskopu optycznego najczęściej widoczny jako wyrostek w kształcie prostych lub zakrzywionych szczypiec. Wyrostek sterygmalny jest ważną cechą oznaczeniową.

Niedojrzała podstawka lub podstawka płonna, która nie wytwarza zarodników. W początkowych stadiach dojrzewania Basidiomycota bazydiole i bazydia zasadniczo się nie różnią. Różnice w budowie uwidoczniają się na  późniejszym etapie rozwoju i są ważną cechą oznaczeniową np. u Hymenogaster lub Rhizopogon.

Podstawka. Element hymenium u Basidiomycota, na którym tworzą się zarodniki. Bazydia mogą być jednokomórkowe – holobazydia, lub wielokomórkowe. Podstawki są bardzo zróżnicowane pod względem budowy, kształtów i wielkości i stanowią ważną cechę oznaczeniową.

Element hymenium u Basidiomycota, przypominający kształtem bazydiole, jednak na ogół znacznie większy i o mocno pogrubionych ścianach. Obecność i budowa brachybazydioli jest ważną cechą oznaczeniową u Rhizopogon oraz podziemnych przedstawicieli Russulaceae.

Element przetrwalnikowy, powstały w wyniku rozmnażania bezpłciowego u Glomeromycota.

Zabarwiający się pod wpływem odczynnika Melzera na kolor czerwono-pomarańczowy do brązowo-czerwonego. Dekstrynoidalność może być cechą oznaczeniową jednak najczęściej służy jedynie lepszej obserwacji hialinowych elementów budowy mikroskopowej grzybów.

Płonny element budowy występujący na powierzchni perydium u grzybów hypogeicznych. Dermatocystydy przybierają najróżniejsze kształty, formy i wielkość. Są bardzo ważną cechą oznaczeniową w wielu rodzajach podziemnych Basidiomycota oraz Ascomycota.

Płonne strzępki rozdzielające skupienia worków. Dobrze widoczne jedynie w młodych owocnikach. Charakterystyczne dla rodzaju Elaphomyces.

Zewnętrzna, żelatynowata warstwa osłaniająca zarodnik. Najczęściej o znacznej w stosunku do rozmiarów zarodnika grubości. Egzosporium przybiera różnorakie kształty które mają bezpośredni wpływ na finalny wygląd dojrzałego zarodnika. W ogólnych schematach mikromorfologicznych wyróżnia się pięć warstw ściany zarodnika: endosporium, episporium, egzosporium, ektosporium i perysporium. Praktycznie, w odniesieniu do grzybów hypogeicznych, wyróżnia się warstwę endosporium jako wewnętrzną ścianę zarodnika, egzosporium jako pełniącą rolę ochronną warstwę zewnętrzną oraz perysporium jak cienką błoniastą warstwę powierzchniową.

Epihymenium. Warstwa tworząca się ponad właściwym hymenium. Spotykana w podziemnych Ascomycota o glebie utworzonej przez nieregularnie przebiegające fałdy, np. Genea, Hydnotrya.

Umowny termin określający wewnętrzną, ograniczona przez perydium, część owocników grzybów angiokarpicznych.

Przeźroczysty. Nie zawierający barwnika widocznego w trakcie badań mikromorfologicznych przy użyciu mikroskopu optycznego.

Jednorodny, o takiej samej budowie. W odniesieniu do zarodników wielu grzybów hypogeicznych, termin oznaczający brak zarodników anormatywnych w ilości mającej znaczenie jako istotna cecha oznaczeniowa.

Obłocznia, warstwa rodzajna, warstwa zarodnikonośna. Warstwa grzyba hypogeicznego gdzie tworzą się zarodniki. Zbudowana z elementów rozrodczych – worków lub bazydiów oraz elementów płonnych – np. parafiz, cystyd czy bazydioli.

Podziemny. Termin odnoszący się do grzybów u których cały cykl rozwojowy przebiega pod powierzchnią gleby. Określenie „grzyby hypogeiczne” jest umowne. Istnieje wiele gatunków grzybów podziemnych nie zaliczanych do grzybów hypogeicznych.

Jednowymiarowe. Termin odnoszący się do budowy komórkowych struktur grzyba oznaczający komórki o mniej więcej takiej samej wielkości w obrębie badanej tkanki.

Płonna część gleby w owocnikach angiokarpicznych. Tworzy się najczęściej u podstawy owocnika i przybiera różnorakie formy. Czasem ogranicza się do niewielkiej półkolistej strefy tuż przy podstawie, czasem tworzy słupowatą strukturę sięgającą w głąb owocnika, a czasem przerasta chaotycznie glebę całego owocnika. Obecność i charakter kolumelli jest ważną cechą oznaczeniową w wielu rodzajach podziemnych Basidiomycota.

Kora. Zewnętrzna, osłonowa część grzyba podziemnego. Termin używany częściej w odniesieniu do gatunków o twardej, zwartej, często „zdrewniałej” , skorupiastej warstwie zewnętrznej, np. Elaphomyces.

Występująca u niektórych gatunków grzybów podziemnych, zewnętrzna warstwa ściśle otaczająca owocnik, utworzona z gęsto splecionych strzępek grzybni przemieszanych z resztkami organicznymi oraz drobnymi frakcjami gleby. Występowanie oraz charakter krusty może być cechą oznaczeniową w niektórych rodzajach grzybów hypogeicznych, np.: Elaphomyces, Sclerogaster.

Wydzielanie soku mlecznego u niektórych gatunków grzybów hypogeicznych. Laktacja następuje po uszkodzeniu latycyferów – kanałów mlecznych przebiegających najczęściej w tramie perydialnej. Barwa pierwotna oraz zmiany barwy soku mlecznego w kontakcie z powietrzem są cechą oznaczeniową np. u Lactarius.

Kanał mleczny. Rodzaj tkanki wydzielniczej tworzącej często rozgałęzione i skomplikowane struktury wypełnione sokiem mlecznym - lateksem naturalnym.

Płonny element hymenium u Basidiomycota. Makrocystyda jeste elementem rozdzielającym zarodnikonośne bazydia. Jest na ogół znacznie większa i intensywniej wybarwiona od obecnych w hymenium cystyd, bazydioli i bazydiów. Obecność i budowa makrocystyd jest ważną cechą oznaczeniową w wielu rodzajach grzybów podziemnych.

Trzonopodobna, płonna struktura tworząca się u podstawy owocnika wielu hypogeicznych Ascomycota i Basidiomycota. Jest zbudowana z mocno zbitych strzępek grzybni, często pokryta delikatnym kutnerem.

Umowny termin oznaczający stanowisko, gdzie w bezpośrednim sąsiedztwie występuje wiele gatunków podziemnych grzybów.

Pogrubiona strzępka wypełniona oleistą zawartością, wyraźnie odróżnialna od sąsiednich, najczęściej hialinowych strzępek. Obecność oleiferów jest ważną cechą oznaczeniową w wielu rodzajach grzybów hypogeicznych.

Otwór prowadzący do wnętrza zamkniętego owocnika angiokarpicznego, umiejscowiony najczęściej na jego szczycie, rzadziej z boku lub w okolicy podstawy owocnika.

Płonny element hymenium u podziemnych Ascomycota, oddzielający od siebie worki. Budowa parafiz jest ważną cecha oznaczeniową.

Zewnętrzna, ochronna warstwa grzybów angiokarpicznych. W literaturze mykologicznej można spotkać wiele różnych nomenklatur opisujących budowę perydium jedno- lub wielowarstwowego. Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto nazewnictwo wprowadzone w 1969 roku przez duńskiego mykologa Cornelisa Basa. Bas zaproponował podział perydium (pellis) na warstwę zewnętrzną  - suprapellis oraz warstwę wewnętrzną – subpellis. W przypadku grzybów o perydium wielowarstwowym, warstwy centralne nazywamy mediopellis.

Powierzchniowa, błoniasta warstwa zarodnika. Budowa i cykl rozwojowy perysporium jest ważną cechą oznaczeniową u wielu gatunków grzybów hypogeicznych, np.: Hymenogaster.

Typ budowy tkanek grzybów utworzony przez splecione w różnym stopniu strzępki.

Wielokątny, wieloboczny. Termin opisujący  mikroskopowe struktury grzybów,  np. komórki lub zarodniki o kształtach zbliżonych do geometrycznych.

Typ budowy tkanek grzybów utworzony przez septowane, grubościenne  strzępki. Najczęściej ciasno ułożone w przebiegu równoległym. Komórki strzępek są najczęściej izodiametryczne – w skrajnych przypadkach mogą sprawiać wrażenie budowy pseudoparenchymatycznej.

Element powierzchniowych struktur grzybów podziemnych, jednak nie tworzących się stricte na powierzchni owocnika. Pseudodermatocystydy to najczęściej końcowe fragmenty strzępek wystających ponad linię perydium. Ich obecność oraz liczebność mogą być niestałe w różnych fragmentach nawet tego samego owocnika.

Ostiolum pozorne. Otwór pozornie prowadzący w głąb owocnika  grzyba angiokarpicznego, w rzeczywistości jednak znacznie płytszy. Pseudoostiola powstają na całej powierzchni owocnika i charakteryzują się zróżnicowaną budową. Są niestałą cechą diagnostyczną.

Paraplektenchymatyczny. Typ budowy tkanek grzybów utworzony przez mocno ścieśnione, najczęściej jednokomórkowe strzępki, który swoim wyglądem przypomina komórkową budowę tkanek roślin wyższych.

Sznur przetrwalny. Zbudowane z plektenchymy, przetrwalnikowe twory o korzeniastym charakterze. Rozrastają się w glebie, często oplatając w różnym stopniu owocniki. Obecność i liczebność ryzomorf jest ważną cechą oznaczeniową, np. u Rhizopogon.

Termin odnoszący się do podziemnych owocników Glomeromycota i Mucoromycota.

Część podstawki na której tworzy się zarodnik u Basidiomycota. Ilość sterygm oraz ich budowa mają znaczenie jako cecha oznaczeniowa w wielu rodzajach,  np. Hymenogaster.

Warstwa oddzielająca hymenium od tramy hymenialnej. Subhymenium najczęściej tworzą gęsto splecione strzępki generatywne z których wyrasta właściwe hymenium, czasem jednak ma postać kilku warstw komórek o zróżnicowanej wielkości i różnych kształtach. Budowa subhymenium jest ważną cechą diagnostyczną u niemal wszystkich Basidiomycota.

Patrz: perydium. Wewnętrzna, bezpośrednio sąsiadująca z tramą perydialną warstwa perydium u gatunków charakteryzujących się wielowarstwową budową perydium.

Patrz: perydium. Zewnętrzna, powierzchniowa warstwa perydium u gatunków charakteryzujących się wielowarstwową budową perydium.

Wewnętrzna struktura płonnych elementów budowy grzybów hypogeicznych. Trama perydialna to warstwa oddzielająca perydium od warstwy zarodnikonośnej. Trama hymenialna oddziela poszczególne fragmenty hymenium.

W odniesieniu do budowy warstw perydium – strzępki o przebiegu prostopadłym w stosunku do powierzchni owocnika.